Prikkelbaar Darm Syndroom (PDS)

Een kleine groep mensen met het Prikkelbare Darm Syndroom heeft ernstige klachten en symptomen. Sommige mensen kunnen hun klachten goed onder controle krijgen door hun voeding aan te passen, levensstijl te veranderen of stressmanagement. Anderen hebben medicijnen nodig om goed te kunnen functioneren.

• Buikpijn of krampen;                                                                 
• Opgeblazen gevoel;
• Winderigheid;
• Diarree of obstipatie, soms komen beide voor;
• Slijm bij de ontlasting.

Voor de meeste mensen is de prikkelbare darm een chronische aandoening, maar er zijn periodes dat de klachten en symptomen erger zijn of juist minder of volledig weg zijn.

Ook al is Prikkelbare Darm Syndroom een veel voorkomende aandoening, er zijn maar weinig mensen die medische hulp zoeken. Het is belangrijk om contact op te nemen met uw huisarts als u last heeft van een veranderd ontlastingspatroon of andere symptomen die bij een prikkelbare darm horen. Dit kunnen ook aanwijzingen zijn voor andere aandoeningen, zoals darmkanker. Daarom is het altijd goed om contact op te nemen met uw huisarts.

Symptomen die kunnen wijzen op ziekte van de darm:

• Bloed bij de ontlasting;
• Buikpijn die optreedt of verergerd tijdens de nacht;
• Gewichtsverlies.

Uw huisarts kan u verwijzen naar een arts/verpleegkundig specialist die u kan helpen de klachten te verminderen en andere aandoeningen uit te sluiten, zoals darmontstekingen of darmkanker.

De wanden van de darm zijn bekleed met verschillende spierlagen, die aanspannen (contractie) en ontspannen in een gecoördineerd ritme. Zij bewegen vanaf uw maag tot in uw endeldarm. Als u een prikkelbare darm heeft, zijn deze contracties sterker en houden langer aan dan normaal. Ook veroorzaken zij winderigheid, opgeblazenheid en diarree. Of het tegenovergestelde gebeurt: met weinig en minder sterke contracties vertraagt de passage van voeding en leidt dit tot harde, droge ontlasting.

Afwijkingen in het zenuwstelsel van uw maagdarm-kanaal kunnen ook een rol spelen. U kunt dan meer ongemak in uw buik ervaren door het opzetten van uw darm door gas of ontlasting. Slechte coördinatie van de signalen tussen de hersenen en de darm kan er voor zorgen dat uw lichaam sterk reageert op veranderingen die normaal optreden in het hele verteringsproces. Dit overmatig reageren kan pijn, diarree of obstipatie veroorzaken.                    

Factoren die tot klachten kunnen leiden

Factoren die bij andere mensen geen problemen veroorzaken, kunnen bij mensen met een prikkelbare darm wel tot klachten leiden. Maar niet alle mensen met een prikkelbare darm reageren op dezelfde, uitlokkende factoren. De meest bekende factoren zijn:

• Voeding. De rol van voeding, voeding-intolerantie of voeding-allergie bij een prikkelbare darm is nog steeds niet duidelijk. Duidelijk is wel dat sommige mensen met prikkelbare darm sterk reageren op bepaalde voedingsmiddelen. Een breed assortiment aan voedingsproducten kan tot klachten leiden, bijvoorbeeld: chocola, kruiden, kool, bonen, melk, koolzuurhoudende drank en alcohol.
• Stress. Veel mensen met een prikkelbare darm merken dat hun klachten en symptomen verergeren in de periodes dat zij meer stress hebben, zoals examentijd of de eerste week in een nieuwe baan. De stress verergert de symptomen, maar is niet de oorzaak van de symptomen.
• Hormonen. Omdat vrouwen tweemaal zoveel kans hebben op een prikkelbare darm, denken onderzoekers dat hormonale veranderingen een rol spelen. Veel vrouwen ondervinden meer klachten en symptomen tijdens of rondom hun menstruatie-periode.
• Andere aandoeningen Sommige andere aandoeningen, zoals acute diarree door infectie of te veel bacteriën in de darm, kunnen klachten uitlokken.

Risicofactoren

Veel mensen hebben af en toe klachten of symptomen van een prikkelbare darm. U hebt meer kans op het krijgen van een prikkelbare darm als:

• U jong bent:  een prikkelbare darm komt meestal voor onder de leeftijd van 45 jaar.
• U vrouw bent: over het algemeen hebben twee keer zoveel vrouwen als mannen deze aandoening.
• Er in uw familie prikkelbare darm voorkomt: onderzoek heeft uitgewezen dat mensen waarbij een familielid prikkelbare darm heeft, meer kans krijgen op deze aandoening.
• Klachten op het gebied van geestelijke gezondheid heeft: angsten, depressie, persoonlijkheidsstoornis, seksuele/psychische/geestelijke mishandeling in de voorgeschiedenis zijn mogelijk risico-verhogende factoren op het krijgen van een prikkelbare darm.

Complicaties

Diarree en obstipatie, beide klachten bij prikkelbare darm, kunnen aambeien veroorzaken. Als u bepaalde voeding vermijdt in verband met klachten, kan u voedingstoffen tekort komen en dit kan lijden tot ondervoeding of vitamine- en mineralentekort.

De gevolgen van de prikkelbare darm op uw kwaliteit van leven is de meest belangrijke complicatie. De effecten die de prikkelbare darm veroorzaken kunnen het gevoel geven dat u uw leven niet maximaal kunt leven. Dit kan lijden tot ontmoediging en depressie.

Criteria om de diagnose te maken

Er is gewoonlijk geen lichamelijke aanwijzing om een definitieve diagnose te maken voor prikkelbare darm. De diagnose vast stellen gebeurt door andere aandoeningen uit te sluiten. Om dit proces makkelijker te maken hebben wetenschappers diagnostische criteria ontwikkeld voor prikkelbare darm en andere functionele aandoeningen. Dit zijn aandoeningen waarbij de darm normaal lijkt, maar niet goed werkt. De criteria zijn gebaseerd op symptomen die andere aandoeningen uitsluiten.

• Rome criteria

Volgens deze criteria moet u, voordat de arts de diagnose prikkelbare darm stelt, bepaalde symptomen hebben. De meest belangrijke symptomen zijn buikpijn en ongemak die minstens drie dagen per maand in de laatste drie maanden is opgetreden. Samen met twee of meer van de volgende klachten: verbetering na defecatie (ontlasten), een veranderde stoelgang in frequentie en in samenstelling.

• Manning criteria

Deze criteria richten zich op pijn die vermindert na ontlasten, een incomplete darmbeweging, slijm bij de ontlasting en verandering in de samenstelling van de ontlasting. Hoe meer symptomen aanwezig, hoe hoger de kans op het hebben van een prikkelbare darm.

Anamnese

Tijdens de anamnese gaat de arts/ verpleegkundig specialist door middel van specifieke vragen na of er voldoende criteria zijn voor prikkelbare darm of dat er nog andere klachten zijn die mogelijk op een andere aandoening kunnen wijzen.

Enkele klachten en symptomen die aanvullend onderzoek nodig maken zijn:

• Eerste klachten na 50^e jaar
• Gewichtsverlies
• Rectaal bloedverlies
• Koorts
• Misselijkheid of regelmatig braken
• Buikpijn, vooral wanneer er geen verlichting is na het ontlasten of als het alleen ’s nachts optreedt
• Diarree die u wakker houdt
• Bloedarmoede gerelateerd aan een laag ijzergehalte

Als u voldoet aan de criteria voor prikkelbare darm en er geen andere klachten of symptomen zijn die wijzen op een andere aandoening, is de eerste keus om een behandeling te starten zonder aanvullend onderzoek. Als u geen verbetering van de behandeling merkt, vinden er waarschijnlijk wel aanvullende onderzoeken plaats.

Aanvullend onderzoek

Er zijn verschillende testen mogelijk, waaronder onderzoek van de ontlasting, om te controleren op infecties of problemen in uw darmen in het opnemen van voedingsbestanddelen (malnutrition).

De onderstaande onderzoeken gaan op afspraak en alleen op indicatie:

• Colonoscopie: met een “ slang” waarin een camera zit (endoscoop) wordt de darm van binnen bekeken. Met deze techniek is het mogelijk om ontstekingen, vernauwingen of tumoren vast te stellen. Tijdens dit onderzoek kunnen poliepen verwijderd worden en / of biopten worden genomen.
• Lactose intolerantietest: met dit onderzoek kan lactose-intolerantie worden vastgesteld. Bij mensen met lactose-intolerantie verteert lactose (melksuiker) in de dunne darm niet of onvoldoende. Hierdoor komt de lactose in de dikke darm terecht. Bacteriën in de dikke darm kunnen lactose wel afbreken. Hierbij komt waterstofgas vrij, dat in het bloed wordt opgenomen en via de longen wordt uitgeademd. Door tijdens de test de hoeveelheid waterstofgas in uw adem te meten, kan duidelijk worden of u lactose-intolerantie heeft.
• Helicobacter Pylori Ademtest: met een Helicobacter Pylori ademtest kan worden aangetoond of de Helicobacter-bacterie aanwezig is in het maag-darmkanaal. Deze bacterie kan verantwoordelijk zijn voor bepaalde aandoeningen van de maag. Er kan ook gecontroleerd worden of de behandeling van de Helicobacter Pylori met antibiotica succesvol is.
• Bloedonderzoek: coeliakie is een gluten-overgevoeligheid, waarbij de klachten en symptomen veel overeenkomsten hebben met de symptomen van een prikkelbare darm. Een bloedtest kan uitsluiten dat er sprake is van coeliakie. Soms kan het nodig zijn om biopten van de dunne darm te nemen om zo de diagnose coeliakie te stellen. Dit gaat door middel van een gastro duodenoscopie.
• Gastro duodenoscopie: bij een gastroduodenoscopie wordt het slijmvlies (de binnenbekleding) van de slokdarm, maag en het eerste deel van de twaalfvingerige darm bekeken met behulp van een endoscoop. Een endoscoop is een dunne flexibele slang met aan het uiteinde een kleine videocamera. Bij verdenking op coeliakie worden er biopten van het slijmvlies genomen van het eerste deel van de twaalfvingerige darm.

Bij diarree met ontlastingsverlies

• Ontlastingonderzoek: als u chronische diarree heeft, kan het nodig zijn om uw ontlasting na te laten kijken op bacteriën en parasieten.
• Anale manometrie: bij dit onderzoek wordt de druk in het anale kanaal en de endeldarm gemeten met een dunne katheter. Dit gebeurt in rust, tijdens maximale aanspanningen en tijdens persen.
• Ballon expulsietest: met een ballon gevuld met lucht of water wordt het volume van de endeldarm gemeten en de bijbehorende drukken bij eerste aandrang. De drang tot ontlasten en maximaal verdraagbaar volume worden geregistreerd. Ook wordt de tijd gemeten die nodig is om de ballon eruit te drukken.

Bij obstipatie

• Colonpassagetijd: meting van de snelheid waarmee de darminhoud uw dikke darm passeert. U neemt zes dagen iedere dag wat markers in. Markers kunt u zich voorstellen als kleine kraaltjes van 2 mm groot die terug te zien zijn via röntgenbeelden. De markers veranderen uw darminhoud niet en worden niet verteerd. Ze kunnen geen kwaad. Na zeven dagen wordt een buikoverzicht gemaakt. De achtergebleven markers worden geteld en de passagetijd wordt berekend.
• MRI defecografie: dit onderzoek geeft informatie over de functie van het bekkenbodemgebied tijdens het ontlasten. Anatomische afwijkingen zoals een verzakking van de dunne darm tot laag in het bekken (enterocele), het uitpuilen van de endeldarm in de vagina (rectocele), het verzakken van de blaas in de vagina (cystocele) of rectale intussusceptie (endeldarmverzakking) kunnen worden aangetoond. 

In de meeste gevallen kunnen de klachten en symptomen verbeteren door te leren met stress om te gaan en veranderingen in uw voedingspatroon en levensstijl te maken. Ook veel bewegen,voldoende drinken en een goede nachtrust geven een verbetering in klachten.

Als uw klachten meer dan gemiddeld zijn heeft u misschien meer nodig dan veranderingen in uw levensstijl. Uw arts kan dan medicijnen voorschrijven.

Voeding/dieet

Zoals eerder aangeven is het belangrijk dat u uw voedingspatroon, vochtinname en levensstijl verandert, maar soms moet er meer aangepast of veranderd worden in uw voeding.

Als u veel last heeft van opgeblazenheid of winderigheid, is het verstandig om bijvoorbeeld koolzuurhoudende drank, bepaalde groente en fruit te vermijden. Lees ook de folder winderigheid.

FODMAP beperkt dieet

Een groep mensen met prikkelbare darm ervaart een afname van hun klachten door het volgen van het FODMAP beperkt dieet.

FODMAP is een verzamelnaam voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosacchariden en Polyolen. Dit zijn een soort koolhydraten die slecht of niet opgenomen worden in de dunne darm. In de dikke darm worden deze koolhydraten vervolgens afgebroken door de dikke darmbacteriën. Hierbij komen gassen vrij die de dikke darm prikkelen, wat klachten zoals diarree, een opgeblazen gevoel en buikpijn kan veroorzaken.

Het FODMAP beperkt dieet bestaat uit een eliminatiefase waarin u producten met FODMAP uit het menu gaat schrappen. Daarna volgt de herintroductiefase, waarin u geleidelijk weer FODMAPs gaat toevoegen. Een diëtist adviseert hoe u voedingsmiddelen weer geleidelijk toevoegt. Zo kunt u nagaan welke FODMAPs bij u de klachten veroorzaken. De producten die uw klachten verergeren, kunt u voortaan beter vermijden. Het FODMAP beperkt dieet is een intensief dieet om te volgen. Begeleiding van een diëtist met kennis van het dieet is hierbij essentieel.

Uitgebreide informatie over dit dieet is te vinden op www.fodmapdieet.nl

Medicijnen

Soms is het nodig om naast bovenstaande behandelmogelijkheden, toch medicijnen voor te schrijven. Het hangt van de klachten af welk medicijn geschikt is.

• Vezelsupplementen: als voldoende vezelinname via  voeding niet voldoende is, zijn er vezelsupplementen in tablet- en in poedervorm.
• Diarreeremmers: bij diarreeklachten is het mogelijk om een diarreeremmer te slikken.
• Spasmolyticum: deze medicijnen worden vooral voorgeschreven bij buikpijn/krampen en opgeblazenheid. Anticholinergica kan ook voorgeschreven worden, maar deze hebben obstipatie als bijwerking en is dus alleen geschikt als diarree één van de problemen is.
• Antibiotica: als er verdenking is op bacteriële overgroei in de darmen, kan antibiotica voorgeschreven worden.
• Laxantia: er zijn verschillende soorten laxeermiddelen, die allemaal hun eigen werking hebben. Afhankelijk van het probleem wordt er voor een bepaald middel gekozen.
• Antidepressiva: in sommige gevallen wordt er voor een bepaalde periode een lage dosering antidepressiva voorgeschreven. In een lage dosering heeft de antidepressiva een positieve uitwerking op de darmen.
• Probiotica: dit zijn goede darmbacteriën en deze vallen onder de voedingssupplementen. Na een doorgemaakte infectie of antibiotica-gebruik kan de balans in de darmen verstoord zijn. Door het gebruik van een goede multistrain probiotica kan de balans weer hersteld worden.

Overige behandelingen:

• Lange termijn en korte termijn dynamische psychotherapie is erop gericht grote veranderingen teweeg te brengen in de persoonlijkheid en de verschillende aspecten van het persoonlijk functioneren.
• Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een therapie die ervan uitgaat dat verkeerde gedachtepatronen (zogenaamde cognitieve patronen) verkeerde gedragsaanpassingen en emotionele response veroorzaken.
• Hypnotherapie bestrijkt een reeks van veranderingen in het bewustzijn die kunnen variëren van korte momenten van afleiding of absences, via meer gevorderde toestanden van ontspanning, naar hele diepe toestanden van een naar binnen gekeerde concentratie en bewustzijn. Er is een speciaal hypnotherapie-programma ontwikkeld, gericht op patiënten met functionele buikklachten.

Levensstijl

In veel gevallen kan het veranderen van uw voeding en levensstijl de klachten van de prikkelbare darm verminderen. Uw lichaam zal niet meteen reageren op deze veranderingen, maar uw doel is om een oplossing te krijgen voor de lange termijn.

• Experimenteer met vezels: bij een prikkelbare darm kunnen vezels verschillende resultaten geven. Het helpt bij obstipatie, maar kan gasvorming en krampen verergeren. De beste aanpak is de hoeveelheid vezels in uw dieet langzaam verhogen in een periode van een paar weken. 
  • Voorbeelden van voeding met vezels: volkoren brood, fruit en groenten. Als uw klachten niet verminderen of juist verergeren, neem dan contact op met uw behandelaar.
  • Sommige mensen functioneren beter door vezelsupplementen te nemen. Let op dat er geen senne/sennapeulen aan toegevoegd zijn. Bij het gebruik van vezelzakjes moet u het glas langzaam leeg drinken en een glas water extra nemen.
• Vermijd voeding die uw klachten verergeren: maar pas op dat u niets meer durft te eten. Producten zoals zoetstof, chocola en cafeïne (thee, koffie en energiedrankjes) zijn producten waarvan bekend is dat ze veel klachten kunnen veroorzaken.
• Vermijd kauwgom als u veel last van gasvorming heeft.
• Vermijd drinken door een rietje als u last van gasvorming heeft.
• Eet op geregelde tijden en kauw goed: de darmen houden van rust en regelmaat. Neem er de tijd voor en kauw het eten goed.
• Drink voldoende en vermijd cafeïnehoudende drank en koolzuurhoudende dranken: tussen de 1,5 liter en 2 liter is voldoende. Bij obstipatie moet u 2 liter per dag drinken.
• Dagelijks 30 minuten bewegen is de norm: wandelen is een prima manier om te bewegen. Als wandelen voor u lichamelijk niet mogelijk is, vraag dan uw behandelaar om alternatieven.
• Wees voorzichtig met anti-diarreemiddelen en laxeermedicijnen die u bij de drogist kan kopen: gebruik de laagst mogelijke dosis die u nodig heeft. Bij verkeerd gebruik kunnen deze medicijnen, op de lange termijn, uw probleem juist verergeren.

• Het is belangrijk dat u goed eet en drinkt, op geregelde tijden en u een regelmatig leefpatroon heeft.
• Beweeg dagelijks minstens 30 minuten.
• Zoek ontspanning, dit kan voor de één yoga zijn en voor een ander vissen. Ontspanning werkt alleen als u iets uitzoekt wat u leuk vindt om te doen.
• Lees meer over Prikkelbare Darm Syndroom. Doordat u meer weet, bent u beter in staat uw prikkelbare darm de baas te blijven. Informatie vindt u op www.mlds.nl en www.pdsb.nl
• Probeer de factoren te herkennen die uw klachten verergeren; dit is de sleutel om uw klachten te beheersen.